LEON WYCZÓŁKOWSKI
MALARZ , GRAFIK
1852-1936
Leon Wyczółkowski urodził się w Woli Miastkowskiej koło Garwolina (obecnie województwo mazowieckie) w 1852 roku. Zgodnie z obowiązującym w tamtym okresie pod zaborem rosyjskim kalendarzem juliańskim podaje się datę 11 kwietnia, wg kalendarza gregoriańskiego to 24 kwietnia. Jego ojciec był kupcem szkła wywodzącym się z drobnoszlacheckiej rodziny, a matka – córką właściciela huty szkła. Przyszły malarz miał trzy siostry i brata, ale niewiele o nich wiadomo, oprócz tego, że wszyscy przedwcześnie pomarli. Po śmierci ojca stworzył bliskie więzy z dziadkami, a przez całe życia był związany z licznym kuzynostwem.
Leon uczęszczał do szkoły ludowej w Kamionce, następnie ukończył sześć klas gimnazjum kolejno w Siedlcach i w Warszawie. W 1869r. w wieku 17 lat zapisał się do tzw. Klasy Rysunkowej, która była pozostałością po zlikwidowanej przez zaborców Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie. Tam rozwijał swoje zdolności pod czujnym okiem mistrza Wojciecha Gersona. W 1875 roku wyjechał na studia do Monachium, gdzie prawdopodobnie ze względów finansowych zabawił tylko półtora roku. Po powrocie przez dwa lata zgłębiał tajniki malarstwa w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie. Tam należał do najbardziej utalentowanych uczniów Jana Matejki. W 1789r. zamieszkał we Lwowie i zaprzyjaźnił się z Adamem Chmielowskim (późniejszym zakonnikiem bratem Albertem), który również studiował malarstwo w Monachium. Stamtąd często Wyczółkowski wyjeżdżał na plener w Beskidy Wschodnie. W latach 1881-1884 przebywał w Warszawie, gdzie prowadził szerokie życie towarzyskie, malował portrety oraz sceny rodzajowe i w ten sposób zarabiał na życie.
W latach 1883-1893 Leon Wyczółkowski często wyjeżdżał na Ukrainę. Gościł w dworach magnackich, u znajomych i kuzynostwa. Zachwycił się tym regionem, wspaniałym krajobrazem, stepami i przyrodą, co uwiecznił także na płótnie.
Dyrektor Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie Julian Fałat w 1895r. powołał Leona Wyczółkowskiego na stanowisko profesora, a już w 1900 r. doszło do przekształcenia szkoły w Akademię Sztuk Pięknych, co podniosło rangę uczelni. Wykładowcy, zwerbowani spośród wybitnych malarzy, odeszli od malarstwa historycznego na rzecz przyrody, pleneru, wsi oraz portretów i aktów, a późniejszy mieszkaniec Gościeradza zasłynął zrewolucjonizowaniem sposobu malowania aktów, wprowadzając do pracowni żywe modelki. W czasie krakowskim artysta cieszył się sympatią wielu artystów – malarzy, poetów i ludzi teatru – widywał się z Tadeuszem Przerwą – Tetmajerem, Stanisławem Kossakiem, Lucjanem Rydlem. Namalował w tym czasie wiele portretów.
Z Krakowa mistrz często wyjeżdżał do Zakopanego, gdzie uwieczniał piękno polskich gór. W tym czasie swego życia zachwycił się też japonistyką i zajął się litografią. Z tego okresu także pochodzą znane obrazy martwej natury i kwiatów.
Liczne podróże po kraju i Europie (m.in, Francja, Hiszpania), czekanie w plenerze na odpowiedni kąt padania promieni słonecznych, praca przy litografiach nadwyrężyły zdrowie malarza. Postanowił w 1911r. przejść na emeryturę, ale nie porzucił podróży i tworzenia. Często zmieniał miejsca zamieszkania, przebywał w Gdańsku, na Podlasiu i w Warszawie, wyjeżdżał zwiedzać galerie w Londynie, Hadze, Amsterdamie. Po wybuchu I wojny światowej został przydzielony do Komendy Głównej Legionów Polskich na Wołyniu, gdzie przebywał kilka miesięcy w 1916r. i pełnił funkcję malarza wojennego.
Po powrocie do Krakowa ożenił się z Franciszką Panek, którą zatrudnił 20 lat wcześniej jako swoją gospodynię. Żona bardzo troszczyła się o artystę, dbała o jego zdrowie i sprawy materialne.
Artysta fascynował się kulturą Wschodu kolekcjonował dzieła sztuki japońskiej; drzeworyty, ceramikę i tkaniny, które później w 1922r. przekazał w darze Muzeum Wielkopolskiemu, za otrzymane apanaże zakupił dworek w Gościeradzu, którego ważnym atutem było położenie w pobliżu rzeki i wśród zieleni. Od tego czasu spędzał tam miesiące letnie. W 1929r. wyprowadził się do Poznania, by mieć bliżej do Gościeradza.
Na początku XX w. ujawniło się jego zainteresowanie grafiką, której później oddał się całkowicie, odnajdując się w litografii. Zazwyczaj wykonywał nie więcej niż trzydzieści odbitek swoich projektów. Jedną z kilkunastu tek graficznych jest „Teka Gościeradz” (1923-1924).
W 1934r. w wieku 82 lat przyjął propozycję rektora Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie i objął tam katedrę grafiki.
Umarł 27 grudnia 1936r. na zapalenie płuc w Warszawie, dokąd wybrał się jako na wykłady. 30 grudnia tegoż roku został pochowany na cmentarzu parafialnym we Wtelnie. Takie było jego życzenie.
Leon Wyczółkowski był malarzem wybitnym i wszechstronnym. Malował obrazy historyczne, portrety , sceny rodzajowe, pejzaże i kwiaty. Uwieczniał na płótnie piękno przyrody i emocje ludzi. Inspirował się impresjonistami i symbolistami. Wykorzystywał motywy wiejskie, jakże modne w epoce Młodej Polski. Zachwycał się kulturą wschodnią, podziwiał Tatry, podróżował po Polsce i Europie. Posługiwał się różnymi technikami, malował olejem na płótnie, kredką na tekturze, pastelami, akwarelami, ołówkiem, tuszem. Za swoje dzieła był wielokrotnie nagradzany, a w 1935r. przyznano mu Złoty Wawrzyn Akademicki za zasługi dla sztuki polskiej. Przyjaciele postrzegali go jako człowieka wesołego, ale skromnego, dobrodusznego i wrażliwego. Był towarzyski i lubiany.
Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy
Szkole Podstawowej we Wtelnie nadano imię Leona Wyczółkowskiego w 2002r., w roku 150. rocznicy urodzin artysty.
Bibliografia:
- Jolanta Baziak, Leon Wyczółkowski. Kolejne życie, Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2012
- Ewa Sekuła- Tauer, Leon Wyczółkowski, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2002
- Jerzy Malinowski, Leon Wyczółkowski, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1987
- Leon Wyczółkowski o sobie. Autoportrety. W 80. rocznicę śmierci artysty, Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2017